Poznati srpski književnik Dobrica Erić napisao je jednom da je selo parče raja koje je Bog ispustio sa neba, a pritom je, naravno, mislio na naša sela.
Idilični seoski predeli, život mirniji i bliži prirodi nego onaj u gradu, motiv su mnogih pesama i dela ne samo naše, nego i svetske književnosti. Pa kako i ne bi bile?
Čovek je sa sela otišao u veliki grad, možda, izgradio ogromne metropolise u kojima radi, boravi ili živi, u kojima se sasvim sigurno i dobro provodi, ali ništa se od toga ne može zameniti životom na selu.
Nije seoski život lak, mnogi će reći, i u pravu su. On od čoveka zahteva drugu vrstu posvećenosti i izdržljivosti nego gradski život.
Mnogi stanovnici gradova vole da odlaze na svoje selo u danima kada se mogu odmoriti od posla,a neki se odlučuju i da se na selo vrate, te u njemu i ostanu.
Seoski turizam je dosta popularan u poslednjih nekoliko godina, kao i retradicionalizacija i povratak nekim starim narodnim vrednostima, koje su u dosta velikoj meri vezane za seoski život.
Srpsko selo je sinonim za našu narodnu kulturu i dobro poznato srpsko gostoprimstvo. Veoma su cenjeni prehrambeni proizvodi koji dolaze iz seoskih domaćinstava, bilo da je reč o dobrom ukusnom domaćem ajvaru, tegli meda, sušenom mesu, čvarcima, domaćim sirevima, te i svežem povrću iz bašte i voćkama iz seoskih voćnjaka.
Mnoga naša sela su poznata i po nečemu samo njima svojstvenom. Mi danas govorimo o najvećim srpskim selima i o zanimljivostima vezanim za njih.
Šta je selo?
Selo, pojam koji se nekad definiše i kao seosko ili ruralno naselje, jeste jedno od tipova ljudskih naselja. Selo je oblik socijalno teritorijalno ekonomske organizacije dela stanovništva koji se pretežno bavi poljoprivredom.
Prema Jovanu Cvijiću, selo je naselje koje predstavlja zajednicu domaćinstava zemoljoradnika, stočara i mešovitih zanimanja na jedinstvenoj teritoriji.
Takva domaćinstva su, po definiciji, međusobno povezana i to socijalnim, radnim i ekonomskim vezama.
Za razliku od ovakve, tradicionalne definicije, posmatrano iz savremene perspektive, selo predstavlja naselje čiji se najveći deo stanovnika bavi poljoprivredom i koje nema gustinu naseljenosti veću od deset do dvadeset stanovnika po hektaru.
Selo je, prema ovoj definiciji, slabo spoljno funkcionalno i slabo komunalno opremljeno. Dvorišta seoskih domaćinstava karakteristična su po prisustvu bar jednog poljoprivrednog objekta.
Sela se mogu dosta razlikovati prema broju stanovnika i prema veličini. Sela možemo zaista podeliti na velika, srednja i mala. Najmanja od sela često mogu imati i manje od stotinu stanovnika, dok velika sela broje i preko tri hiljade.
Ukoliko to niste znali, kod nas u Srbiji postoji preko četiri i po hiljade sela, od kojih su ona najmanja locirana uglavnom oko Kraljeva i Niša, u dolini Južne Morave. Velika sela, pa i ona najveća, mahom su oko Beograda, u Vojvodini, Mačvi i Pomoravlju.
Još jedan važan podatak jeste taj da je slučaj sa velikim seoskim naseljima takav da njhov broj stanovnika raste, a kod malih sela je situacija obrnuta.
Obično su najveća sela nadomak velikih saobraćajnica i gradova, što verovatno može da objasni i porast broja stanovnika.
U mala, udaljena sela, retko dolazi veći broj novih stanovnika. Naša današnja tema su najveća srpska sela.
Deset najvećih sela u Srbiji
Da bismo odredili koja su to najveća sela u nekoj zemlji, možemo se, zapravo, služiti raznim kriterijumima.
No, obično se za određivanje veličine naselja upotrebljavaju kriterijumi površine i broja stanovnika.
Na tak način ćemo i mi predstaviti velika srpska sela. Koje je najveće srpsko selo, po čemu je ono poznato i koja su druga zanimljiva i veća sela u našoj zemlji, sledi u nastavku naše seoske priče.
Laćarak pored Sremske Mitrovice
Poslednji popis stanovništva u našoj zemlji govori u prilog tome da selo Laćarak, blizu Sremske Mitrovice ima najveći broj stanovnika, pa se stoga našlo i prvo na našoj listi.
Selo Laćarak, naime, broji čak 11 hiljada stanovnika i više, a uz to je i dosta urbanizovano.
Ono ima svoju bolnicu, poštu, Dom kulture i sve što je njegovim stanovnicima potrebno za ugodan život.
Ime sela Laćarak ima zanimljivo poreklo. Naime, turski izvori ga pominju kao Lak-Jarak. Reč lak vodi koren iz mađarskog i znači ‘kuća’, dok jarak potiče iz grčkog i znači ‘poklopac’. Tako bi se ime moglo prevesti kao ‘kućni poklopac’.
Drugi izvor objašnjava ime Laćarak lao izvedeno od slovenske reči lođ, to jest, na srpskom lađa, što znači čamac. Pretpostavlja se da je nastalo tokom šestog ili sedmog veka i da je vezano za jedan poseban ‘lođ’ koji je nosio ime ‘Rak’.
Čurug, selo vetrenjača
Čurug je selo za koje se zna da su na njegovoj lokaciji od neolita živeli ljudi i to neprekidno. Ovo selo se načazi u opštini Žabalj u južnobačkom upravnom okrugu, jednim delom naslonjeno na Staru Tisu, zbog čega ima jedinstvenu lepotu.
Čurug je selo koje je bilo i ostalo poznato po vetrenjačama. Čuvena ‘Rođina vetrenjača’ je nazvana po vlasnicima koji je i danas drže. Njen mehanizam bio je izgrađen u Mađarskoj, 1843., a sama je vetrenjača preseljavana dvaput. Mesto na kojem danas stoji dobila je 1912.
Ovo selo je do skoro važilo za najveće u Srbiji, dok prema posednjim podacima ima 8 166 stanovnika. Broj stanovnika u selu Čurug je rastao tokom devetnaestog veka i u njemu su najveći udeo imali pravoslavni Srbi.
Prva pravoslavna crkva u Čurugu je bila tu još 1742., prvobitno podignuta od pletera i posvećena Vaznesenju Gospodnjem.
Sivac i male industrije
Sivac je vojvođansko selo koje pripada opštini Kula. Prema podacima, broj stanovnika u selu Sivac je 7 895 i danas je treće po veličini u Srbiji. Dva spojena naselja čine ovo mesto, a to su Stari i Novi Sivac.
U starom delu su oduvek živeli starosedeoci Srbi, dok je u novom delu najviše bilo kolonizovanih Švaba, te nakon Drugog Svetskog rata i kolonizovanih crnogorskih porodica.
Selo Sivac je po mnogo čemu interesantno. Pomenućemo recimo to da je, iako je Sivac malo mesto, istorija njegove male industrije zaista vredna divljenja. Sivac se oduvek nalazio na dobrom mestu, u pogledu saobraćaja.
Jedna od čuvenih ličnosti iz Sivca je prvi srpski sivački industraijalac, Sava Slepčev, koji je u selu 1907. podigao drugu sivačku ciglanu. U Sivcu je takođe podignuta i prva fabrika šećera, a njeni su temelji osvećeni 1926.
Subotički Bajmok
Bajmok je selo koje pripada gradu Subotici, te se i samo nalazi veoma blizu granice sa Mađarskom. Prema poslednjim podacima, u Bajmoku živi 7 414 stanovnika.
Na teritoriji Bajmoka nisu vršena arheološka istraživanja koja bi potvrdila postojanje sela u ranijem periodu, no smatra se da je naselje na ovom mestu postojalo još u dsetom veku pre nove ere. Prvi pisani dokaz o Bajmoku potiče iz XV veka.
Naziv sela Bajmok potiče iz turskog jezika, od reči bajmak, koju možemo da prevedemo kao ‘utvrđeni vojni logor’.
Današnje ime Bajmok duguje doseljenicima iz Mađarske, dok su ga stari bunjevački stanovnici nazivali Bajamok. Zna se takođe da su se u Bajmok doselili ratni dobrovoljci nakon Prvog Svetskog rata.
Majur kod Šapca
Selo Majur se nalazi blizu Šapca i pretežno u njemu žive stanovnici srpskog porekla, a koji su se tu naseljavali tokom osamnaestog veka, došavši iz Bosne.
Selo Majur danas ima nešto više od 7 000 stanovnika.
Reč majur je inače mađarskog porekla, izvedeno iz nemačkog, a sinonim mu je salaš. Odnosi se na poljska imanja izvan sela, koristi se posebno u Vojvodini i Mađarskoj.
Banatsko Novo Selo
Banatsko Novo Selo je nastalo pripajanjem dva manja sela, a pripada Pančevu. Formirano je u drugoj polovini osamnaestog veka od strane nemačkih doseljenika. Građeno je kao kvadrat, prema uredbama vojnih vlasti.
U njemu danas živi 6 685 stanovnika, mada se veliki broj ljudi iz ovog naselja odselio u inostranstvo, s obzirom da samo selo nije preterano dobro razvijeno.
U tom selu se nalaze dve pravoslavne crkvei u njemu najviše žive Srbi, kao i Romi i Rumuni.
Čantavir u Bačkoj
Selo Čantavir se nalazi u severnom kraju Bačke. Ono je poznato još od davnog petnaestog veka i dosta je dobro razvijeno.
Prvi put se u pisanim izvorima pominje 1462. godine. Takođe se zna i da je na samom početku osamnaestog veka priključeno gradu Subotici.
Kraljevski ukaz iz 1764. obavezao je grad da naseli puste oblasti Bajmoka i Ludaša, ali je grad na kraju naselio Bajmok i Čantavir.
Čantavir je poljoprivredno naselje i dosta je napredovalo u periodu između devetnaestog i dvadesetog veka. Danas u Čantaviru živi 6 591 stanovnik.
Bačko Petrovo Selo
Bačko Petrovo Selo pripada opštini Bečej i leži na obalama Tise. Tragovi naselja na ovoj lokaciji sežu u daleku prošlost, čak i do kamenog i bronzanog doba.
Tokom šezdesetih godina prošlog veka, na ovom lokalitetu je otkrivena avarska nekropola, te žitne jame i posude od gline, kao i mnogi alati iz kamenog i bronzanog doba.
Saramatsko posuđe i oružje sa ovog lokaliteta može se naći u Bečejskom muzeju. Bačko Petrovo Selo je kao naselje prvi put pomenuto krajem jedaneasetog veka.
Zna se, ipak, da je samo selo postojalo i ranije i da je mnogo puta spaljeno i razrušeno, te ponovo izgrađivano.
Zanimljiv je podatak iz trinaestog veka o tome da je mađarski kralj Bela pomenuo naselje Peterevo, na lokaciji od oko čest kilometara od današenjeg Bačkog Petrovog Sela.
U ovom selu prema poslednjem popisu ima 6 350 stanovnika.
Omoljica kod Pančeva
Omoljica je selo kod Pančeva, kome i pripada. Podaci svedoče o tome da neke od najstarijih kuća iz ovog banatskog sela potiču iz osamnaestog veka.
Najstarija kuća u Omoljici potiče iz 1766. Jedno vreme se u toj zgradi nalazio karantin za putnike koji su dolazili iz današnje Srbije, a u to vreme Turske.
Zna se da je ovde boravio i Vuk Stefanović Karadžić u u periodu nešto manjem od mesec dana. Omoljičkom ataru pripada jednim delom reka Ponjavica, koja je proglašena parkom prirode.
Tokom sedamdesetih godina prošlog veka u Omoljici je otkriven izvor lekovite vode. Inače je na ovom lokalitetu pronađeno dosta ostataka naselja još iz neolitskog i bronzanog doba.
Tamo su pronađeni predmeti takozvane panonske keramike, te predmeti iz doba Kelta, Romljana i Vizantinaca.
Danas u selu Omoljica živi 6 309 stanovnika. Selo je poznato i po jednom filmskom događaju, festivalu amaterskog filma vezanog za seoski život, „Žisel“, sa tradicijom počev od 1971.
Jabuka na Tamišu
Jabuka je poslednje selo na našoj listi deset najvećih srpskih sela i ništa manje značajno. Selo jabuka se prvi put u pisanim izvorima pominje krajem četrnaestog veka.
Podaci svedoče o tome da su ovo naselje osnovali ribari, to jest srpski ribari koji su na levoj obali reke Tamiš otkrili jabukovo drvo i pomislili kako bi tu bilo dobro izgraditi naselje.
Tu su nastale prve kuće u Jabuci. Stara arheološka istraživanja sa početka dvadesetog veka ukazuju na to da je na lokalitetu Jabuke naselje postojalo u praistorijsko doba.
Praistorijsko naselje je imalo dva razvojna perioda, Vinčansku i Starčevačku kulturu. Zna se i da u jednom periodu u drugoj polovini sedamnaestog veka tu sigurno niko nije živeo, dok do ponovnog naseljavanja dolazi nakon velike seobe Srba.
Zanimljivo je pomenuti da je najstariji jabukovački spomenik jedan kameni krst koji su ovde digli ljudi koji su se srećno vratili u selo Jabuku, bežeći od Turaka. I danas ovaj krst stoji u ulici Žarka Zrenjanina u Jabuci. U selu danas živi oko 6 146 stanovnika.