Značenje reči hajvan i poreklo pojma
Poznati turcizam koji se odomaćio u našem jeziku, jeste pojam hajvan ili ajvan, koji označava reč za stoku, marvu, goveda, ali u narodnom jeziku ima i često pogrdnu konotaciju.
Na turskom jeziku se pojam hajvan piše kao hayvan, a pojam ima poreklo koje je zapravo iz arapsko-persijskog jezika.
Smatra se prema leksikologiji da je originalni prevod imenice hajvan zapravo životinja, ali je on u međuvremenu počeo da se odnosi na krupnu stoku, pa i da predstavlja neke pežorativne ljudske osobine.
Naime, smatra se da hajvan zapravo u narodu znači glupan, neznalica, budala, kao i pežorativno stoka ili marva, kada se takav „epitet“ uputi nekoj drugoj osobi.
Kako je i navedeno, reč hajvan označava pojam za stoku odnosno goveda na turskom jeziku, ali je ova reč danas sve manje u upotrebi pa joj malo ko i zna i razume pravo značenje.
U početku je pomenuti pojam korišćen i među našim narodom da označi svu stoku iz uzgoja odnosno krupne domaće životinje koje se gaje da se dobiju meso, mleko, koža i ostale korisne namirnice.
Dakle, reč hajvan ili ajvan se odnosila originalno na goveda, ovce, koze, konje i ona je bila dosta odomaćena među našim seljacima za vreme turske okupacije, pa je reč ostala poznata i danas, ali pre svega u nekim ruralnim sredinama gde je nasleđena od predaka.
U savremeno doba, mada je dosta retka i većini ljudi nepoznatog značenja, reč hajvan se odnosi na čoveka i služi da mu se pripiše neka negativna karakterna osobina.
Kako je napred i navedeno, hajvan je danas pojam koji označava osobu koja je glupa, neuka, neobrazovana, koja je budala, idiot ili koja na neki način nije kao ostali odnosno koja od okoline „odudara“.
Turcizmi u našem jeziku i njihova upotreba kroz istoriju
Kako je poznato, za vreme viševekovne turske okupacije, na našim prostorima su se sa narodnim jezikom pomešale i tuđice odnosno turcizmi, od kojih su neke ostale u upotrebi i danas.
Veliki broj ljudi i ne zna da su neke svakodnevne reči zapravo turcizmi, mada je reč hajvan ili ajvan dosta retka u savremenom dobu, i malo ko je i upotrebljava i zna joj pravo značenje.
Kao i sve ostale tuđice, turcizmi su prilagođeni našem govoru, fonetski i gramatički, pa su se odomaćile među ljudima i postale deo svakodnevnog jezika, pa ni danas većina ne može da se iskoreni.
Smatralo se dugo da je pojam ajvan koji se često smatra skraćenom verzijom za reč hajvan, po persijskom poreklu označavao prostoriju koja je „nadsvođena“ odnosno koja nema jedan zid.
Takva građevina je jedan od osnovnih simbola iranske arhitekture, pa je pojam ajvan ostao kao oznaka za srednjevekovne persijske palate ili makar njihova velelepna predvorja.
Među lingvistima su se „lomila koplja“ sve do danas, da li je zapravo reč ajvan isto što i hajvan ili pak predstavlja originalni pojam koji se na persijskom piše eyvān, a na arapskom jeziku se piše kao iwan, te se izgovara kao ejvan ili ajvan.
Ajvan je takođe i naziv za jednu pokrajinu u Francuskoj, u kojoj živi oko 140 stanovnika i koja se nalazi u departmanu Gornja Saona.
Danas se smatra da se pre svega pojam hajvan odnosi na stoku ili brava, odnosno krupnu marvu ili goveda, i da se može upotrebiti reč ajvan kao sinonim, ali samo jer se u međuvremenu u našem narodu izgubilo slovo „h“ u jezičkoj interpretaciji reči.
U savremeno doba se pojam hajvan upotrebljava da označi osobu koja ima neke loše karakterne crte, te se kao sinonimi za ovakav pojam navode – komedijaš; lakrdijaš; budala; bednik; džukela; ološ; stoka; bilmez; ugursuz; baksuz; rđa.
Pored navedenih sinonima, za pojam hajvan se često u današnje vreme koriste i sledeći sinonimi – mamlaz; pokvarenjak; licemer; jadnik; klipan; džiber; seljak (u pogrdnom značenju).
Postoji važna razlika između pojmova hajvan i insan, a drugi označava onoga ko je čovek i ko ima razum i osnovne ljudske osobine.
U narodu je smatrano da svaki insan može postati hajvan, odnosno poprimiti osobine koje su ravne onima koje ima obična životinja, bilo da se radi o nagonima ili osobinama koje se pogrdno pripisuju nekome ko se okarakteriše kao „životinja“ ili stoka.
U negativnom kontekstu, pojam hajvan se može odnositi na čoveka koji je nemoralan, koji je podmukao, zao i koji se označava kao „zver; zverina“, kao i na nekoga ko je nečovek, podlac, koji nema moralna načela i spreman je da pogazi osnovna moralna pravila i principe ljudskosti.