Muško lično ime koje se relativno često sreće u srpskom narodu je ime Despot. Ovo ime nije tako uobičajeno, ali se pojavljuje s vremena na vreme kao popularno i u svakom slučaju zanimljivo.
Prva asocijacija na pomen ovog imena ima prizvuk nečega tradicionalnog, nacionalnog, prosrpskog, moćnog, jakog i istorijskog.
Neko može reći da je ovo ime davano srpskoj muškoj deci u znak sećanja i zarad slave srpskog vladara despota Stefana Lazarevića (sina Lazara Hrebeljanovića).
Potonje i verovatno najtačnije pretpostavke tiču se prave etimologije i značenja ovog imena, odnosno ove reči, pa ćemo početi sa pojašnjavanjem njenog porekla.
Etimologija imena Despot
Značenja imenice „despot“ se mogu tumačiti u vezi sa njenim značenjem na različitim jezicima.
U engleskom jeziku ova reč ima sledeće značenje: gospodar, naročito apsolutni ili neodgovorni vladar ili suveren; neodgovorna vlast u ljudskim rukama prirodno dovodi do toga da se okrutnost povezuje sa despotom ili tiraninom.
Takođe, ova reč može da označava i onog koji vlada bez obzira na ustav ili zakone (tiranin).
U mnogim rečnicima sveta se ova reč prevodi kao okrutan i surov diktator, a sinonimi za ovu reč su autokrata i tiranin.
Etimologija kaže da je ova reč poznata iz starofrancuskog jezika – despote, potom iz srednjovekovnog latinskog despotus, kao i antičkog grčkog despotes. U sva tri slučaja znači gospodara, vlasnika.
U praindoevropskom jeziku postoji fraza *dems potis što bi značilo gospodar kuće, gospodar doma. Ova reč se dovodi u vezu sa rečju dampati iz sanskrita. Jasno je da predstavlja vladaoca apsolutne moći ili tiranina.
U istorijskom smislu ova titula se dodeljivala starijim članovima vladarske porodice u kasnom Vizantijskom carstvu i nosili su je različiti nezavisni i poluautonomni vladari na Balkanu u periodu između 12. i 15. veka.
Imenica „despot“ se može naći u danskom, srpskom, hrvatskom i švedskom jeziku.
Srpsko ime Despot
Nije neobično da se u Srbiji daju sinovima junačka imena, odnosno imena koja su nosili srpski vladari i vitezovi.
Osnovna ideja je da dete ima snažno ime kojim će se ponositi i koje mu može pomoći da kroz život prolazi časno i hrabro.
I dan danas se veruje da je ime znak i obeležje koje prati sudbinu čovekovu i na neki način je gradi i utvrđuje (Nomen est omen).
Srbi vole da daju sledeća muška imena: Aleksandar, Vukan, Dušan, Stefan, Nemanja, Strahinja, Vukašin, Đorđe, Miloš, Lazar, Strahinja.
Sva ova imena upućuju na nekog vladara ili junaka, bilo istorijskog, bilo iz narodnog predanja.
Među ovim imenima se nalazi i ime Despot. U srpskoj istoriji je bilo nekoliko poznatih ličnosti koje su nosile ovu titulu. Jedna od njih je i despot Stefan Lazarević.
Titula despota je bila ustanovljena u Vizantijskom carstvu. Davala se ili zetovima ili sinovima vladara Vizantije.
Despotizam kao način vladavine odnosio se na centralizovanu vlast koja se nalazi u rukama jednog čoveka.
Ovaj prosvećeni vladar je bio sin kneza Lazara Hrebeljanovića i kneginje Milice. Vitez je poznat i kao Stevan Visoki. Titulu despota dobio je 1402. godine nakon bitke kod Angore i nosio ju je sve do svoje smrti 1427. godine.
Poznat je kao vojskovođa, zadužbinar, ali i kao veoma obrazovan i prosvećen vladar. U njegovoj zadužbini, manastiru Manasija, radila je Resavska prepisivačka škola.
Okupljao je učene ljude, a i sam se bavio književnošću. Iza njega je ostalo delo „Slovo ljubve“ (Slovo o ljubavi), jedno od najlepših i najmonumentalnijih dela srpske srednjovekovne književnosti.
Drugi poznati srpski despoti bili su Đurađ Branković, Lazar Branković, Stefan Branković i Stefan Tomašević.
Srpsko muško ime Despot može označavati onoga ko je gospodar, ali i gospodin; onoga ko je naslednik zemlje i ko je predodređen da bude vladar. Despot može biti i osoba koja samostalno odlučuje o svemu, koja je samovoljna i koja naređuje.
Poznato je da je u nekim zemljama Despot prezime, odnosno porodično ime.