Košarka je timski sport koje se igra loptom uz pomoć ruku, a podrazumeva dve ekipe od po pet aktivnih igrača na terenu, koji nastoje da postignu veći broj pogodaka od suparničkog tima, ubacivanjem lopte kroz obruč na košu. Košarka takmičarskog nivoa se igra pod određenim pravilima, podrazumevajući pravila šutiranja, dodavanja i vođenja lopte i smatra se dvoranskim sportom. Vremenom su se razvile razne varijacije ovog sporta, poput basketa, koje se igraju u neformalnim okruženjima i bez strogih pravila. Košarka je danas jedan od najpraćenijih sportova na planeti.
Otac moderne košarke je Džejms Nasmit, kanadski lekar i profesor fizičkog vaspitanja, koji je krajem devetnaestog veka smislio ovu novu timsku igru, sa namerom da sojim učenicima obezbedi aktivnost koja će sprečiti da izgube formu i kondiciju tokom dugih i hladnih zima.
Karakteristike košarkaškog terena
Košarkaški teren je podrazumeva ravnu i tvrdu površinu, bez prepreka, dimenzija 28 metara po dužini i 15 metara po širini, mereno po unutrašnjim ivicama graničnih linija terena. Polje za igru mora da bude najmanje 2 metra udaljeno od bilo koje barijere, koje obuhvataju i klupe za timove igrača.
- Zadnje polje pojedinačne ekipe se sastoji od koša, unutrašnjih delova ploče, te površine terena koja je obeležena čeonom linijom, srednjom crtom i bočnim graničnim liniijama. Prednje polje u odnosu na njega podrazumeva koš protivničkog tima, unutrašnjih delova ploče, kao i njihovog dela terena obeleženih naistovetan način, čeonom linijom, bočnim graničnim linijama terena, te unutrašnjom ivicom središnje crte koja deli teren.
- Linije na terenu moraju biti obeležene belom bojom, jasno uočljive i 5 cm široke. Granične linije ograničavaju košarkaški prostor za igru. One podrazumevaju čeone i bočne crte, koje same nisu deo igrališta.
- Srednja linija koja deli teren mora da bude paralelna sa čeonim linijama, ona povezuje sredinu bočnik linija i prelazi 15 cm preko njih. Ona se smatra delom zadnjeg polja. Središnji krug na košarkaškom terenu je oslikan na samoj sredini igrališta. Propisani poluobim kruga je 1.80 metara, mereno oko spoljašnje ivice kružnice. Kada je na terenu unutrašnja površina kruga obojena, ona treba da bude iste boje kao i polja ograničenja.
- Obavezan deo terena su krugovi slobodnog bacanja, koji takođe imaju poluobim od 1.80 metara, kada se meri po spoljašnjoj ivici kružnice. Njhovo središte se nalazi na polovini linije slobodnih bacanja.
- Linija za slobodno bacanje se slika paralelno sa čeonim linijama. Propisana dužina linije slobodnih bacanja je 3.60 metara, a njena udaljenija ivica je 5.80 metara udaljena od unutrašnje ivice čeone linije. Centralno mesto linije slobodnih bacanja se nalazi na zamiščjenoj liniji koja povezuje srednje tačke obe čeone crte.
- Polja ograničenja podrazumevaju pravougle delove terena koji su ograničeni čeonim linijama, produžecima linija slobodnih bacanja i crtama koje započinju od čeonih linija. Spoljašnje ivice su 2.45 metara razdaljine od čeonih crta, a završavaju se na spoljnim ivicama linija za slobodna bacanja. Polje ograničenja sačinjavaju sve pomenute linije, izuzev čeonih. Površina polja ograničenja mora da bude obojena jednom bojom.
- Polje tri poena podrazumeva čitavu površinu igrališta izuzev dela terena koji se nalazi blizu protivničkog koša i obuhvata dve paralelne linije koje se prostiru od čeone crte, na nju su okomite spoljašnjom ivicom od 0.90 metara udaljenim od unutrašnjeg dela bočnih linija, lučni prostor poluobima 6.75 metara izmereno od tačke ispod sredine suparničkog koša do spoljnjeg ruba. Linija polja tri poena se ne računa u samo polje tri poena.
- Površine oko klupa timova su označene van terena i ograničeni su dvema linijama. Podrazumevaju 14 mesta za sedenje celog tima, uključujući pratioce ekipe, igrače sa dosuđenim greškama, trenere i pomoćne trenere. Ostale osobe moraju da budu najmanje 2 metra iza klupa.
Pravila igre
Pravila igre u košarci variraju u zavisnosti od vrste turnira i organizacija, a tokom vremena su se menjali i neki standardi košarkaškog terena.
Oprema – I ženska muška košarka podrazumeva isti tip dresova. Dres podrazumeva donji deo koji po savremenim standardima doseže ispod kolena i majicu bez rukava. Broj na dresu mora da bude jasno vidljiv i utisnut spreda i sa zadnje strane majice, pored imena igrača, kluba i sponzora. Profesionalna košarka podrazumeva je specijalno izrađene patike sa viskokim đonom.
Košarkaška oprema podrazumeva teren, loptu, koševe. Takmičenje uključuje i posedovanje sata i table za rezultate.
Tok igre
Osnovni smisao košarkaške igre jeste postizanje većeg broja pogodaka, odnosno poena, od suparničkog košarkaškog tima. Pod poenima se podrazumeva da je lopta prošla kroz obruč protivničke ekipe, sa gornje strane obruča. Suparnička ekipa ima za cilj da nadmaši broj poena protivnika, kao i da ga spreči da postigne pogodak.
Pogodak, poen u košarci se zove udarac ili šut. Šutovi su vredni jedan poen, a postoji nekoliko izuzetaka koji donose veći broj bodova. Šut je vredan dva poena ukoliko je upućen sa pozicije unutar luka poluobima 6.75 metara po evropskim standardima, a 7.24 metara u NBA košarci. Pogodak van tog luka iznosi tri poena.
Košarkaška utakmica je vremenski podeljena na četiri četvrtine. U međunarodnoj košarci četvrtine iznose deset minuta, a u NBA košarci dvanaest. Univerzitetska košarka deli utakmicu na dva poluvremena po dvadeset minuta, a veliki broj koledža deli utakmicu na četiri četvrtine od po 8 minuta. Između svih delova igre postoje propisani odmori. Između dve letvrtine predviđeno vreme za odmor je 2 minuta, a posle dve četvrtine je 15 minuta.
Posle dve odigrane četvrtine timovi menjaju koševe, a vreme se računa dok se lopta nalazi u igri, a sat se ne pomera dok se lopta naazi van granica terena ili nije aktivna. U proseku, jedna koparkaška utakmica, kada se sračunaju sve vremenske regulative traje oko 2 sata.
U slučaju da je rezultat nakon odigrane četiri četvrtine utakmice nerešen, uvodi se produžetak u trajanju od 5 minuta i sa njima se nastavlja sve dok se ne dobije odlučujući rezultat.
Na terenu se nalazi po 5 igrača svakog tima, a ekipama je dozvoljeno maksimalno sedam izmena, koje mogu da se vrše neograničeno dokle god je vreme zaustavljeno, odnosno kada igra nje aktivna. Taktiku i strategiju tima razvija i objašnjava trener i pomoćna ekipa koja učestuje, ali izvan terena. Tajm aut je ograničen uglavnom na 6 tokom čitave igre i traje oko jedan minut. Tok utakmice regulišu glavni sudija, dva pomoćna i jedan sudija koji vodi evidenciju o broju poena, ličnim greškama i vremenima.